Trào Ngược Dạ Dày Thực Quản: Bệnh Lý Của Thời Đại Bận Rộn

Trong nhịp sống hiện đại, nhiều người đang âm thầm chịu đựng những cơn nóng rát thượng vị, nghẹn ở cổ họng, hay ho kéo dài sau ăn -các biểu hiện của bệnh lý tiêu hóa phổ biến: trào ngược dạ dày thực quản (GERD). Đây không chỉ là một rối loạn đơn thuần của hệ tiêu hóa mà còn là vấn đề y tế ngày càng gia tăng nhanh chóng tại Việt Nam do ảnh hưởng của lối sống ít vận động, áp lực công việc, thói quen ăn uống thất thường và căng thẳng kéo dài. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện, chuyên sâu về bệnh lý này, giúp người đọc hiểu đúng, nhận biết sớm và có hướng quản lý hiệu quả.

1. Trào ngược dạ dày thực quản là gì?

Trào ngược dạ dày thực quản (hay Gastroesophageal Reflux Disease – GERD) là tình trạng dịch tiêu hóa (bao gồm acid, pepsin và đôi khi cả dịch mật) trào ngược lên thực quản, gây tổn thương niêm mạc thực quản và triệu chứng lâm sàng điển hình. Trong điều kiện sinh lý bình thường, cơ vòng thực quản dưới đóng vai trò như một van một chiều, ngăn dịch vị trào ngược lên. Khi cơ chế này suy yếu hoặc tổn thương, dịch vị có thể dễ dàng trào ngược, dẫn đến viêm, loét thực quản và nhiều rối loạn khác.

2. Nguyên nhân trào ngược dạ dày

Theo Tổ chức Tiêu hóa Thế giới (World Gastroenterology Organisation – WGO), tỷ lệ hiện mắc Trào ngược dạ dày thực quản dao động từ 10% – 30%, tùy từng quốc gia và vùng lãnh thổ. Ở Hoa Kỳ, con số này có thể lên tới 27.8% dân số trưởng thành. Tại châu Á, tỷ lệ mắc bệnh đang có xu hướng tăng nhanh do sự thay đổi lối sống, ăn uống và áp lực công việc, trong đó Việt Nam không phải là ngoại lệ.

Tại các cơ sở y tế tuyến trung ương, có đến gần 35% số bệnh nhân nội soi dạ dày thực quản có biểu hiện trào ngược. Đặc biệt, tỷ lệ bệnh nhân từ 25 – 45 tuổi ngày càng chiếm tỷ lệ lớn, cho thấy bệnh không còn giới hạn trong nhóm trung niên như trước kia.

Cơ chế sinh bệnh của Trào ngược dạ dày thực quản bao gồm sự phối hợp của nhiều yếu tố:

• Giảm trương lực cơ vòng thực quản dưới là nguyên nhân phổ biến nhất, khiến dịch dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản.
• Tăng áp lực ổ bụng (do béo phì, mang thai, táo bón mạn tính…).
• Rối loạn vận động thực quản, giảm khả năng làm sạch acid.
• Tăng tiết acid dịch vị hoặc chậm làm rỗng dạ dày.

Ngoài ra, yếu tố lối sống như hút thuốc lá, uống rượu, stress, ăn nhiều thực phẩm có tính acid hoặc chứa chất béo cao cũng góp phần làm nặng thêm tình trạng trào ngược.

3. Triệu chứng trào ngược dạ dày

Biểu hiện điển hình của Trào ngược dạ dày thực quản là cảm giác nóng rát sau xương ức (heartburn) và trào ngược dịch vị lên miệng, đặc biệt sau ăn no, khi cúi người hoặc nằm xuống. Các triệu chứng này thường xuất hiện thành từng đợt, tái phát nhiều lần, ảnh hưởng rõ rệt đến chất lượng sống.

Ngoài ra, bệnh còn có thể biểu hiện bằng các triệu chứng không điển hình dễ bị chẩn đoán nhầm như:

• Ho mạn tính không rõ nguyên nhân
• Khàn tiếng, viêm thanh quản
• Khó nuốt, cảm giác nghẹn ở cổ họng
• Hen suyễn không kiểm soát
• Mòn răng do acid

Những biểu hiện này thường khiến người bệnh tìm đến các chuyên khoa tai mũi họng, hô hấp hoặc thần kinh mà bỏ sót yếu tố tiêu hóa tiềm ẩn.

4. Biến chứng trào ngược dạ dày nếu không được điều trị kịp thời

Nếu không được chẩn đoán và can thiệp đúng cách, trào ngược dạ dày thực quản có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như:

• Viêm thực quản ăn mòn
• Loét thực quản
• Hẹp thực quản do xơ hóa
• Barrett thực quản – biến đổi tiền ung thư
• Ung thư biểu mô tuyến thực quản 

Khoảng 10–15% bệnh nhân GERD được chẩn đoán trào ngược dạ dày thực quản mạn tính có thể tiến triển thành Barrett thực quản, và trong số này, từ 0.1% đến 0.3% có nguy cơ phát triển thành ung thư mỗi năm (Theo American Journal of Gastroenterology).

5. Chẩn đoán và các phương pháp cận lâm sàng

Việc chẩn đoán Trào ngược dạ dày thực quản không chỉ dựa trên triệu chứng lâm sàng mà cần kết hợp với các phương pháp cận lâm sàng phù hợp, đặc biệt trong các trường hợp triệu chứng không điển hình, kháng trị hoặc nghi ngờ biến chứng.

Các phương pháp phổ biến bao gồm:

• Nội soi dạ dày – thực quản: giúp quan sát trực tiếp tổn thương niêm mạc, phân loại mức độ viêm (theo Los Angeles classification), phát hiện Barrett thực quản.
• Đo pH thực quản 24 giờ: là tiêu chuẩn vàng để xác định mức độ trào ngược acid.
• Đo áp lực cơ vòng thực quản (manometry): đánh giá hoạt động co bóp của thực quản và chức năng cơ vòng dưới.
• Test điều trị thử với PPI: một số trường hợp có thể áp dụng điều trị thử với thuốc ức chế bơm proton, nếu triệu chứng cải thiện rõ rệt thì nhiều khả năng là GERD.

6. Hướng tiếp cận điều trị

Điều trị Trào ngược dạ dày thực quản đòi hỏi một chiến lược đa phương diện, kết hợp điều chỉnh lối sống, điều trị nội khoa và phẫu thuật khi cần.

Điều chỉnh lối sống

Thay đổi thói quen sinh hoạt là bước đầu tiên và thiết yếu trong điều trị, bao gồm:

• Tránh ăn no, hạn chế thức ăn dầu mỡ, cà phê, chocolate, rượu bia, thực phẩm chua cay
• Không nằm ngay sau ăn
• Giảm cân nếu thừa cân, béo phì
• Bỏ hút thuốc lá
• Nâng cao đầu giường khi ngủ
• Tránh mặc quần áo chật, giảm stress

Điều trị nội khoa

Thuốc ức chế bơm proton (PPI) là nhóm thuốc điều trị chính, hiệu quả trong việc làm giảm tiết acid và thúc đẩy lành viêm thực quản. Các thuốc phổ biến như esomeprazole, omeprazole, lansoprazole… được sử dụng tùy theo tình trạng lâm sàng và đáp ứng điều trị.

Trong một số trường hợp có thể kết hợp thuốc kháng H2, thuốc tăng nhu động dạ dày như domperidone hoặc thuốc bảo vệ niêm mạc như sucralfate.

Điều trị ngoại khoa

Chỉ định cho các trường hợp Trào ngược dạ dày thực quản kháng trị, không dung nạp thuốc, hoặc có biến chứng như loét nặng, Barrett thực quản. Phẫu thuật thường được áp dụng là phẫu thuật Nissen fundoplication – khâu đáy vị bao quanh cơ vòng thực quản để ngăn acid trào ngược.

7. Phòng ngừa và theo dõi lâu dài

Trào ngược dạ dày thực quản là bệnh lý phổ biến nhưng dễ bị xem nhẹ trong giai đoạn đầu. Đây là tình trạng mạn tính, dễ tái phát nếu không duy trì lối sống lành mạnh. Do đó, sau khi điều trị ổn định, người bệnh cần tái khám định kỳ, tuân thủ điều trị kéo dài khi có chỉ định và theo dõi biến chứng qua nội soi định kỳ nếu có nguy cơ Barrett thực quản.

Bên cạnh đó, việc giáo dục cộng đồng về nhận biết sớm triệu chứng trào ngược, tránh lạm dụng thuốc giảm đau NSAID hay thuốc gây kích ứng niêm mạc dạ dày là yếu tố quan trọng trong phòng ngừa bệnh.

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản thường tiến triển âm thầm trong thời gian dài. Ở một số trường hợp, người bệnh hoàn toàn không có triệu chứng rõ rệt, chỉ được phát hiện khi nội soi tiêu hóa định kỳ hoặc khi đã xuất hiện biến chứng nghiêm trọng hơn.

Vì vậy, ngay khi xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ như ợ nóng, đau rát vùng thượng vị, cảm giác nghẹn ở cổ họng hay ho kéo dài sau ăn, người bệnh nên chủ động thăm khám tại các cơ sở y tế chuyên khoa để được chẩn đoán chính xác và can thiệp kịp thời.