Hen phế quản ở người lớn: Nhận diện đúng và kiểm soát hiệu quả

Hen phế quản là một bệnh lý viêm mạn tính của đường hô hấp, ảnh hưởng đến hàng trăm triệu người trên toàn cầu và ngày càng phổ biến ở người trưởng thành. Tại Việt Nam, nhiều bệnh nhân lớn tuổi mắc hen phế quản nhưng lại không được chẩn đoán đúng do nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp khác hoặc các tình trạng đau ngực, khó thở có thể liên quan đến tim mạch như nhồi máu cơ tim hay tắc động mạch vành. Việc nhận diện đúng hen phế quản và áp dụng chiến lược kiểm soát toàn diện là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng sống và phòng ngừa biến chứng hô hấp mạn tính.

1. Hen phế quản là gì và có khác biệt gì ở người lớn?

Hen phế quản là một bệnh viêm mạn tính của đường dẫn khí, đặc trưng bởi tình trạng tăng đáp ứng đường thở và tắc nghẽn luồng khí có thể hồi phục tự nhiên hoặc nhờ điều trị. Cơ chế bệnh sinh liên quan đến sự xâm nhập của các tế bào viêm như eosinophil, mast cell và lympho T, gây phù nề niêm mạc phế quản, co thắt cơ trơn và tăng tiết chất nhầy. Những thay đổi này làm thu hẹp lòng ống dẫn khí, gây ra các triệu chứng đặc trưng như khò khè, ho, nặng ngực và khó thở.

Ở người lớn, đặc biệt là người cao tuổi, biểu hiện hen phế quản có thể không điển hình. Thay vì những cơn khò khè rõ rệt như ở trẻ em, người bệnh có thể chỉ cảm thấy nặng ngực, khó thở từng đợt, hoặc ho kéo dài, nhất là về đêm hoặc khi tiếp xúc với lạnh. Điều này dẫn đến nguy cơ chẩn đoán nhầm với các bệnh lý tim mạch, đặc biệt là nhồi máu cơ tim, do cả hai đều có thể gây cảm giác đau ngực trái, khó thở và hồi hộp. Khác biệt quan trọng là cơn hen thường liên quan đến yếu tố khởi phát rõ ràng (dị nguyên, gắng sức, thay đổi thời tiết), xuất hiện từng đợt và cải thiện sau dùng thuốc giãn phế quản.

Một điểm cần lưu ý là hen phế quản khởi phát ở người lớn thường khó kiểm soát hơn, đáp ứng với corticosteroid kém hơn so với hen ở trẻ em, và có nguy cơ tiến triển thành bệnh lý tắc nghẽn đường thở cố định (AFO) nếu không được điều trị đầy đủ ngay từ đầu.

2. Cách nhận biết hen phế quản và phân biệt với bệnh tim mạch

Các dấu hiệu gợi ý hen ở người trưởng thành gồm:

• Khó thở từng đợt, không liên tục, xuất hiện khi thay đổi thời tiết hoặc tiếp xúc với dị nguyên
• Ho dai dẳng kéo dài không đáp ứng với kháng sinh
• Khò khè tăng lên khi nằm hoặc về đêm
• Cảm giác nặng ngực, co thắt lồng ngực không đau lan như trong nhồi máu cơ tim

Phân biệt với nhồi máu cơ tim:

Lưu ý: Người lớn tuổi có thể mắc cả hai bệnh cùng lúc, do đó cần phối hợp điện tâm đồ và đo hô hấp ký khi nghi ngờ.

3. Điều trị hen phế quản: Kiểm soát triệu chứng và dự phòng kịch phát

Điều trị hen phế quản không đơn thuần là xử lý các đợt khó thở cấp tính, mà hướng đến kiểm soát lâu dài, cải thiện chất lượng sống và ngăn ngừa tổn thương cấu trúc đường thở. Theo hướng dẫn GINA (Global Initiative for Asthma), mục tiêu kiểm soát hen bao gồm:

• Giảm tần suất xuất hiện các triệu chứng (khó thở, khò khè, ho đêm)
• Ngăn ngừa các đợt kịch phát nặng phải nhập viện
  Duy trì chức năng hô hấp ở mức bình thường
• Hạn chế tác dụng phụ của thuốc điều trị
• Cải thiện khả năng lao động, sinh hoạt và giấc ngủ

Việc phân loại mức độ kiểm soát hen (tốt, trung bình, kém) sẽ giúp bác sĩ điều chỉnh phác đồ theo từng giai đoạn. Ở người lớn, đặc biệt là người có bệnh đồng mắc như tim mạch, tiểu đường, rối loạn lo âu hoặc trầm cảm, mục tiêu điều trị cần linh hoạt và cá nhân hóa.

4. Chiến lược kiểm soát toàn diện: Dùng thuốc, theo dõi và điều chỉnh lối sống

Việc điều trị hen phế quản hiện nay tuân theo chiến lược bậc thang của GINA (Global Initiative for Asthma), trong đó thuốc kiểm soát nền (thường là corticosteroid hít liều thấp hoặc kết hợp với thuốc giãn phế quản tác dụng kéo dài) đóng vai trò cốt lõi. Thuốc cắt cơn như salbutamol chỉ nên dùng khi cần thiết, không thay thế được vai trò của thuốc dự phòng.

Ngoài việc dùng thuốc đều đặn, theo dõi triệu chứng qua nhật ký hen và đo lưu lượng đỉnh hằng ngày giúp bệnh nhân nhận biết các thay đổi sớm để điều chỉnh điều trị. Bác sĩ chuyên khoa cần thăm khám định kỳ để đánh giá lại mức độ kiểm soát và ngưỡng đáp ứng điều trị.

Yếu tố môi trường cũng đóng vai trò rất lớn trong kiểm soát hen. Tránh khói thuốc lá, bụi mịn, dị nguyên từ nấm mốc, vật nuôi, hoặc thời tiết lạnh đột ngột là các biện pháp không thể thiếu. Việc tiêm phòng cúm, COVID-19 và phế cầu cũng được khuyến cáo cho bệnh nhân hen để phòng tránh biến chứng hô hấp nặng.

Thay đổi lối sống lành mạnh không chỉ giúp kiểm soát hen tốt hơn mà còn hỗ trợ ngăn ngừa các bệnh lý đi kèm như tăng huyết áp, rối loạn lipid, bệnh tim mạch. Đây cũng là điểm giao nhau giữa điều trị hen và phòng tránh các biến cố nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim, đặc biệt khi hai bệnh lý cùng tồn tại.

Hen phế quản ở người lớn là một bệnh lý cần được nhìn nhận đúng mức, tránh chủ quan hoặc nhầm lẫn với các tình trạng tim mạch nguy hiểm. Việc chẩn đoán đúng, điều trị sớm và kiểm soát toàn diện giúp người bệnh duy trì chất lượng sống và ngăn ngừa các đợt cấp nguy hiểm. Trong thực hành lâm sàng, cần đặc biệt lưu ý đến các trường hợp hen biểu hiện không điển hình, hoặc có đau ngực trái, khó thở nghi ngờ tắc động mạch vành – để đảm bảo không bỏ sót biến cố tim mạch nguy hiểm song hành.

Hen không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể sống khỏe nếu được điều trị và theo dõi đúng cách. Đừng đợi đến khi cơn hen cấp xảy ra mới bắt đầu hành động – hãy chủ động kiểm soát hen từ hôm nay.