Đột quỵ trong mùa nóng: Đối tượng dễ mắc phải và cách phòng ngừa khẩn cấp

Mỗi năm, thời tiết cực đoan trong mùa hè cướp đi hàng ngàn sinh mạng vì các biến cố y khoa nguy hiểm, trong đó đột quỵ do nắng nóng là tình trạng đáng báo động nhất. Không chỉ người cao tuổi hay người có bệnh nền mới là nhóm nguy cơ, mà ngày càng có nhiều trường hợp đột quỵ xảy ra ở người trẻ, thậm chí là vận động viên hay người làm việc ngoài trời. Trong điều kiện khí hậu nóng ẩm như tại Việt Nam, hiểu đúng về mối liên quan giữa nhiệt độ cao và nguy cơ đột quỵ, cũng như cách phòng ngừa khẩn cấp, là điều sống còn trong mùa hè.

1. Đột quỵ là gì và tại sao mùa nóng làm tăng nguy cơ?

Đột quỵ (stroke) là tình trạng tổn thương não xảy ra khi dòng máu lên não bị gián đoạn do tắc nghẽn (nhồi máu não) hoặc do vỡ mạch máu (xuất huyết não). Mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào thần kinh có thể bị tổn thương không hồi phục, vì thế đột quỵ là một cấp cứu y tế tuyệt đối không thể chậm trễ.

Vào mùa nóng, cơ thể phải hoạt động liên tục để làm mát, gây ra hàng loạt phản ứng sinh lý như:

• Giãn mạch ngoại biên để tản nhiệt, làm tụt huyết áp tạm thời
• Tăng tiết mồ hôi gây mất nước và rối loạn điện giải
• Tăng độ kết dính của máu, tăng nguy cơ hình thành cục máu đông

Những biến đổi này khiến mạch máu dễ tắc nghẽn hoặc vỡ hơn, đặc biệt ở người có bệnh lý nền như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu hoặc bệnh tim mạch. Đồng thời, mất nước kéo dài còn khiến chức năng tim mạch suy giảm, làm não thiếu oxy, dễ dẫn đến đột quỵ thiếu máu não.

2. Những ai dễ bị đột quỵ trong mùa nóng?

Không phải ai tiếp xúc với nhiệt độ cao cũng đều có nguy cơ đột quỵ giống nhau. Thực tế cho thấy, có những nhóm đối tượng đặc biệt nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ môi trường, dễ bị rối loạn điều hòa thân nhiệt và huyết áp, từ đó làm tăng nguy cơ tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu não.

Người cao tuổi

Tuổi càng cao, hệ thống mạch máu càng giảm đàn hồi, đồng thời cơ chế điều hòa thân nhiệt cũng suy yếu theo. Người cao tuổi thường có khả năng cảm nhận nhiệt độ kém hơn và dễ bị mất nước mà không cảm thấy khát. Khi phải đối mặt với nắng nóng kéo dài, huyết áp của họ có thể dao động mạnh, dẫn đến những cơn đột quỵ thiếu máu não thoáng qua (TIA) hoặc đột quỵ thực sự.

Người có bệnh lý nền tim mạch

Các bệnh như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, đái tháo đường, hay bệnh mạch vành đều là yếu tố nguy cơ đã được chứng minh cho đột quỵ. Trong điều kiện nắng nóng, huyết áp có thể tụt nhanh do giãn mạch, hoặc tăng đột ngột khi mất nước – cả hai tình huống này đều tạo điều kiện cho mảng xơ vữa vỡ ra, gây tắc động mạch não hoặc xuất huyết não. Người từng bị nhồi máu cơ tim hoặc có tiền sử đau ngực trái cũng cần đặc biệt lưu ý vì hệ tuần hoàn dễ mất bù khi thời tiết khắc nghiệt.

Người lao động ngoài trời và vận động viên

Việc hoạt động thể lực trong môi trường nhiệt độ cao khiến cơ thể mất nước nhanh chóng, tăng thân nhiệt và có thể dẫn đến say nắng – một tình trạng tiền đề của đột quỵ. Nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, tình trạng này có thể gây tổn thương thần kinh không hồi phục.

Người trẻ ít vận động, hút thuốc, uống rượu nhiều

Không chỉ người già mới bị đột quỵ. Người trẻ tuổi có lối sống thiếu lành mạnh, sử dụng chất kích thích, lạm dụng bia rượu và ít vận động đang ngày càng chiếm tỷ lệ đáng kể trong số các ca nhập viện vì đột quỵ trong mùa nóng. Đây là nhóm thường chủ quan với các dấu hiệu sớm, khiến tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn khi đến bệnh viện.

3. Nhận biết sớm dấu hiệu đột quỵ trong mùa nóng

Đột quỵ là một cấp cứu y khoa, thời gian là yếu tố quyết định sự sống còn và chất lượng hồi phục. Mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào thần kinh có thể bị tổn thương không thể phục hồi nếu không được điều trị kịp thời. Vì vậy, việc nhận diện đúng và sớm các dấu hiệu đột quỵ là điều bắt buộc, đặc biệt trong mùa nóng – khi nguy cơ này gia tăng mà triệu chứng dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với kiệt sức do nắng.

Một số biểu hiện cảnh báo đột quỵ có thể đến rất đột ngột, bao gồm:

• Méo miệng, yếu hoặc liệt nửa mặt
• Yếu, tê hoặc mất cảm giác ở tay hoặc chân, thường ở một bên cơ thể
• Nói ngọng, nói khó hoặc không hiểu lời nói
• Hoa mắt, chóng mặt, mất thăng bằng hoặc mất phối hợp vận động
• Đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân kèm theo nôn ói

Đặc biệt trong mùa nắng nóng, các dấu hiệu như mệt mỏi đột ngột, vã mồ hôi nhiều, mất tỉnh táo hoặc rối loạn ý thức có thể là biểu hiện khởi đầu của đột quỵ do say nắng. Nhiều trường hợp có thể không có đau đầu hay yếu chi rõ rệt, mà chỉ cảm thấy “không ổn”, hoa mắt hoặc buồn nôn – điều này dễ khiến người bệnh bỏ qua thời điểm vàng để can thiệp y tế.

Trong mọi tình huống nghi ngờ, đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức là cách duy nhất để tránh tổn thương não nặng nề. Không nên cố gắng để người bệnh nghỉ ngơi tại nhà hay chờ “qua cơn”, vì điều đó có thể đánh mất cơ hội điều trị tối ưu, đặc biệt là nếu người bệnh đủ điều kiện sử dụng thuốc tiêu sợi huyết trong “khoảng cửa sổ vàng” 3–4.5 giờ đầu.

4. Phòng ngừa đột quỵ mùa nóng 

Đảm bảo đủ nước là ưu tiên hàng đầu. Uống đều đặn từ 2–2.5 lít nước mỗi ngày, không đợi đến khi khát. Hạn chế thức uống chứa cồn, caffeine vì gây lợi tiểu và mất nước.

Hạn chế tiếp xúc nắng gắt: Tránh ra ngoài từ 10h đến 16h nếu không cần thiết. Nếu bắt buộc làm việc ngoài trời, hãy:

• Mặc đồ nhẹ, sáng màu, thoáng mát
• Bổ sung nước thường xuyên
• Nghỉ ngơi xen kẽ trong bóng râm

Kiểm soát bệnh nền là yếu tố sống còn. Người bị tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, đái tháo đường, hay từng nhồi máu cơ tim cần tuân thủ điều trị, đo huyết áp thường xuyên và không tự ý ngưng thuốc.

Giấc ngủ chất lượng giúp hệ tim mạch phục hồi. Ngủ đủ, sâu, tránh thức khuya và điều chỉnh nhiệt độ phòng ngủ phù hợp trong mùa nóng cũng góp phần giảm nguy cơ đột quỵ ban đêm.

Quan trọng hơn cả, hãy duy trì lối sống lành mạnh lâu dài – chế độ ăn hợp lý, tập luyện đều đặn, kiểm soát stress và bỏ thuốc lá. Đó là nền tảng giúp bảo vệ tim mạch khỏe mạnh, hạn chế cục máu đông và giảm tổn thương mạch não trong mọi điều kiện thời tiết.