Gan Nhiễm Mỡ: Bản Chất, Nguy Cơ, Tiến triển và Hướng Điều Trị

Gan nhiễm mỡ là tình trạng rối loạn chuyển hóa mỡ dẫn đến tích tụ quá mức triglyceride trong tế bào gan. Theo ước tính mới nhất, tỷ lệ mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) trên toàn cầu đã lên đến 30% ở người trưởng thành, với dự báo tiếp tục tăng song song với đại dịch béo phì và tiểu đường type 2 . Mặc dù diễn biến âm thầm, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ (NASH), xơ gan, thậm chí ung thư gan nếu không được phát hiện sớm và kiểm soát đúng cách. 

Gan nhiễm mỡ là gì?

Khi hơn 30% tế bào gan bị tích tụ mỡ

Gan vốn dĩ đóng vai trò như một kho dự trữ năng lượng của cơ thể, nơi tổng hợp và lưu trữ mỡ trong tế bào gan. Tuy nhiên, khi lượng mỡ này vượt quá nhu cầu sử dụng, chúng sẽ tích tụ lại trong gan. Nếu mức độ tích tụ mỡ vượt quá 30% tổng số tế bào gan, tình trạng này được gọi là gan nhiễm mỡ.

Một trong những nhóm nguy cơ cao là người có chỉ số khối cơ thể BMI > 25, tức nằm trong nhóm thừa cân hoặc béo phì. Khi đó, nguy cơ mỡ tích tụ bất thường trong gan càng gia tăng. Tuy nhiên, gan nhiễm mỡ không chỉ xảy ra ở người có ngoại hình béo; tình trạng này cũng có thể bắt nguồn từ chế độ ăn uống mất cân bằng, ít vận động, hoặc các rối loạn chuyển hóa tiềm ẩn. Thống kê cho thấy, có tới 20–30% người béo phì đã được chẩn đoán mắc gan nhiễm mỡ.

Gan nhiễm mỡ hầu như không có triệu chứng

Gan nhiễm mỡ thường tiến triển âm thầm mà không biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Chính vì vậy, nhiều người không nhận ra mình đang gặp vấn đề cho đến khi thực hiện các xét nghiệm hình ảnh hoặc khám sức khỏe định kỳ. Nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, gan nhiễm mỡ có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng, làm tăng nguy cơ viêm gan, xơ gan và các biến chứng nguy hiểm khác.

Liên quan mật thiết đến lối sống hiện đại

Gan nhiễm mỡ là một trong những bệnh lý chuyển hóa phổ biến, ngày càng gia tăng trong cộng đồng do chế độ ăn uống dư thừa năng lượng, ít vận động và các thói quen sinh hoạt không lành mạnh.

Ai có nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ?

Gan nhiễm mỡ là tình trạng chất béo tích tụ bất thường trong tế bào gan, có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Một trong những yếu tố hàng đầu là thói quen tiêu thụ rượu bia quá mức. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các nghiên cứu tại Nhật Bản, việc uống trên 540 ml ethanol mỗi ngày (tương đương khoảng 3 chai bia lớn) có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng, dẫn tới gan nhiễm mỡ do rượu – AFLD. Khi đó, gan phải hoạt động quá tải để chuyển hóa rượu và thải độc, dẫn đến tổn thương tế bào gan và tích tụ mỡ nội bào (World Health Organization, 2018)

Không chỉ người uống rượu mới có nguy cơ, gan nhiễm mỡ còn phổ biến ở những người thừa cân, béo phì hoặc mắc đái tháo đường type 2. Nghiên cứu trên tạp chí The Lancet Diabetes & Endocrinology chỉ ra rằng tình trạng kháng insulin, làm giảm khả năng phân giải lipid, khiến mỡ dễ dàng tích tụ tại gan. 

Bên cạnh đó, gan nhiễm mỡ không chỉ xảy ra ở người có ngoại hình béo. Các yếu tố nguy cơ khác bao gồm: lối sống ít vận động, chế độ ăn uống thiếu khoa học, tăng cân nhanh dù chỉ 2–3 kg, hay rối loạn chuyển hóa tiềm ẩn. Ngoài ra, một số trường hợp đặc biệt ghi nhận gan nhiễm mỡ do tác dụng phụ của thuốc (ví dụ corticosteroids, methotrexate), biến đổi nội tiết khi mang thai (acute fatty liver of pregnancy), hoặc bệnh lý tim mạch mạn tính.

Tiến triển gan nhiễm mỡ: Từ tổn thương nhẹ đến nguy cơ nghiêm trọng

Gan nhiễm mỡ là tình trạng chất béo tích tụ quá mức trong tế bào gan. Nếu không kiểm soát tốt, bệnh có thể tiến triển qua nhiều giai đoạn nặng nề hơn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng gan và sức khỏe tổng thể.

Gan nhiễm mỡ do rượu 

Việc uống rượu kéo dài không chỉ gây tích tụ mỡ trong gan mà còn dẫn đến viêm gan nhiễm mỡ do rượu (Alcoholic Steatohepatitis – ASH). Đây là tình trạng các tế bào gan bị tổn thương và phá hủy do quá trình oxy hóa và giải phóng các chất độc hại từ chuyển hóa rượu. Nếu tiếp tục sử dụng rượu, viêm gan có thể dẫn đến xơ hóa, suy giảm chức năng gan và cuối cùng là xơ gan, thậm chí ung thư gan nếu không được điều trị kịp thời.

Gan nhiễm mỡ không do rượu 

Bên cạnh nhóm do rượu, tình trạng gan nhiễm mỡ không do rượu – chủ yếu gặp ở người béo phì, mắc hội chứng chuyển hóa hoặc đái tháo đường cũng có khả năng diễn tiến nặng. Trước đây, gan nhiễm mỡ không do rượu thường được xem là lành tính, nhưng các nghiên cứu gần đây cho thấy nhiều trường hợp có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Steatohepatitis – NASH). NASH là tình trạng gan vừa bị tích tụ mỡ vừa viêm và tổn thương tế bào gan, kéo theo nguy cơ xơ hóa và xơ gan giống như ở bệnh nhân uống rượu.

Tại Việt Nam, tình trạng gan nhiễm mỡ không do rượu ngày càng phổ biến và được xem là một thách thức sức khỏe cộng đồng đang gia tăng nhanh chóng. Tỉ lệ mắc bệnh trong dân số Việt Nam hiện nay ước tính tương đương với mức ghi nhận tại nhiều quốc gia châu Á khác, dao động từ khoảng 10% đến 30%.

Trên phạm vi toàn cầu, ước tính cứ ba người trưởng thành thì có một người đang sống chung với gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD). Trong số đó, khoảng 5% đến 7% trường hợp có thể tiến triển sang giai đoạn viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH), một thể bệnh nặng hơn. Đáng chú ý, tỉ lệ mắc NAFLD và NASH đặc biệt cao ở những người thừa cân, béo phì hoặc mắc đái tháo đường type 2, với tỷ lệ có thể vượt quá 70% trong các nhóm nguy cơ này.

Gan nhiễm mỡ có thể điều trị khỏi không?

Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là khi bệnh mới ở giai đoạn nhẹ, gan nhiễm mỡ hoàn toàn có thể được kiểm soát và cải thiện nếu người bệnh tuân thủ các biện pháp điều chỉnh lối sống hợp lý.

Nếu nguyên nhân gây bệnh là do rượu, việc quan trọng nhất là giảm thiểu hoặc ngừng hoàn toàn việc uống rượu. Trường hợp gan nhiễm mỡ do thừa cân, béo phì, việc kiểm soát cân nặng thông qua chế độ ăn giảm calo kết hợp vận động thể chất đều đặn sẽ giúp hạn chế sự tích tụ mỡ trong gan. Ngoài ra, duy trì giấc ngủ đầy đủ và nghỉ ngơi hợp lý cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi chức năng gan.

‘Nguyên tắc vàng’ trong điều trị gan nhiễm mỡ

• Với viêm gan nhiễm mỡ do rượu (ASH): Điều trị ưu tiên là ngừng uống rượu ngay lập tức. Dù siêu âm có thể cho thấy kích thước gan giảm nhanh khi ngừng rượu, nhưng tổn thương viêm và thoái hóa vẫn có thể âm thầm tiến triển nếu người bệnh không tuân thủ triệt để. Việc ngừng rượu kịp thời có thể ngăn ngừa nguy cơ xơ hóa và suy gan về sau.
  
• Với gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD/NASH): Trọng tâm điều trị là thay đổi lối sống theo hướng lành mạnh: cân bằng dinh dưỡng, kiểm soát lượng calo nạp vào cơ thể, giảm cân khoa học và duy trì thói quen tập luyện thể dục đều đặn.

Ngay cả khi chưa xuất hiện triệu chứng rõ rệt, người bệnh cũng nên chủ động thăm khám định kỳ để được đánh giá mức độ tổn thương gan và nhận tư vấn y tế phù hợp nhằm ngăn ngừa bệnh tiến triển sang các giai đoạn nặng hơn. Việc cải thiện lối sống không chỉ giúp kiểm soát gan nhiễm mỡ mà còn bảo vệ sức khỏe tổng thể lâu dài.