Chóng mặt, choáng váng, mất thăng bằng – có phải rối loạn tiền đình?

Cảm giác chóng mặt, choáng váng, hay mất thăng bằng là những triệu chứng thường gặp trong thực hành lâm sàng, nhưng cũng dễ bị xem nhẹ. Trong nhiều trường hợp, đây có thể là biểu hiện của rối loạn tiền đình – một bệnh lý không nguy hiểm đến tính mạng nhưng ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống. Tuy nhiên, không ít tình huống, chóng mặt là dấu hiệu sớm của bệnh lý tim mạch nghiêm trọng, như tắc động mạch vành hoặc nhồi máu cơ tim, nhất là ở người cao tuổi, khi biểu hiện không còn điển hình bằng đau ngực trái. Việc phân biệt đúng nguyên nhân có ý nghĩa sống còn, từ đó giúp đưa ra phương án xử trí và điều trị kịp thời.

1. Phân biệt chóng mặt, choáng váng và mất thăng bằng 

Trong thực hành lâm sàng, không ít người bệnh đến khám với cảm giác “chóng mặt”, nhưng khi khai thác kỹ hơn, các bác sĩ nhận thấy rằng mỗi bệnh nhân lại đang mô tả một hiện tượng khác nhau. Chính vì vậy, việc định nghĩa và phân biệt rõ ràng các thuật ngữ là bước đầu tiên giúp hướng tới chẩn đoán đúng nguyên nhân.

• Chóng mặt xoay (Vertigo) là cảm giác bản thân hoặc môi trường xung quanh đang quay tròn, thường liên quan đến các rối loạn hệ thống tiền đình – cơ quan kiểm soát thăng bằng nằm ở tai trong và não. Người bệnh mô tả cảm giác như “xoay vòng”, “nhà nghiêng”, đặc biệt rõ khi thay đổi tư thế đầu.
• Choáng váng (Lightheadedness) là cảm giác nhẹ đầu, lảo đảo hoặc như sắp ngất. Triệu chứng này thường liên quan đến các nguyên nhân tim mạch, như tụt huyết áp tư thế, rối loạn nhịp tim hoặc giảm lưu lượng máu lên não – có thể do tắc động mạch vành gây thiếu máu cơ tim, gián tiếp làm giảm tưới máu não.
• Mất thăng bằng (Imbalance) là biểu hiện của việc khó duy trì tư thế đứng vững, dễ ngã khi đi lại, đặc biệt khi đi trên bề mặt không bằng phẳng hoặc trong bóng tối. Triệu chứng này có thể đến từ các bệnh lý thần kinh ngoại biên, thoái hóa cột sống cổ, rối loạn tiểu não, hoặc tổn thương hệ thống tiền đình trung ương.

Theo thống kê từ Mayo Clinic, chóng mặt là một trong ba lý do hàng đầu khiến bệnh nhân người lớn tuổi đến khám tại các cơ sở y tế. Trong số đó, gần 40% có nguyên nhân từ hệ tiền đình, trong khi khoảng 20% liên quan đến nguyên nhân tim mạch, bao gồm cả nhồi máu cơ tim hoặc rối loạn nhịp tim tiềm ẩn.

Trong bối cảnh đó, nếu chỉ xem nhẹ chóng mặt là triệu chứng “mệt mỏi thông thường”, người bệnh có thể bỏ lỡ thời điểm vàng để chẩn đoán sớm những bệnh lý nguy hiểm.

2. Rối loạn tiền đình – Nguyên nhân phổ biến nhưng không duy nhất

Rối loạn tiền đình là nguyên nhân hàng đầu gây chóng mặt xoay, đặc biệt ở người trung niên và cao tuổi. Hệ thống tiền đình bao gồm cấu trúc nằm ở tai trong và các vùng não như thân não, tiểu não – đảm nhiệm chức năng cảm nhận vị trí, chuyển động và giúp cơ thể duy trì thăng bằng. Khi một phần của hệ thống này bị tổn thương, người bệnh sẽ xuất hiện cảm giác quay cuồng, lảo đảo hoặc mất định hướng.

Các rối loạn tiền đình ngoại biên là nguyên nhân phổ biến nhất, trong đó:

• BPPV (Benign Paroxysmal Positional Vertigo) – chóng mặt tư thế lành tính: chiếm tới 17–42% tổng số ca chóng mặt theo thống kê của NIDCD (Mỹ). Bệnh xảy ra khi các tinh thể calci trong tai trong rơi lệch khỏi vị trí, gây kích thích bất thường đến hệ tiền đình khi thay đổi tư thế đầu. Triệu chứng điển hình là chóng mặt dữ dội, ngắn ngủi khi nằm xuống, quay đầu hoặc ngồi dậy đột ngột.
• Viêm dây thần kinh tiền đình: thường do nhiễm virus, biểu hiện bằng chóng mặt kéo dài kèm buồn nôn, mất thăng bằng nhưng không kèm nghe kém.
• Bệnh Meniere: rối loạn dịch tai trong, biểu hiện bằng chóng mặt, ù tai, nghe kém và cảm giác đầy tai.

Rối loạn tiền đình trung ương, do tổn thương các cấu trúc thần kinh trung ương như thân não hoặc tiểu não, thường ít dữ dội nhưng dai dẳng và nguy hiểm hơn. Người bệnh có thể kèm theo dấu hiệu thần kinh như nói khó, nhìn đôi, yếu tay chân, cần phân biệt với đột quỵ thân não.

Dù phần lớn các rối loạn tiền đình đều lành tính và có thể điều trị khỏi, nhưng việc chẩn đoán phân biệt với các nguyên nhân nguy hiểm khác, đặc biệt là tim mạch và thần kinh là điều bắt buộc. Không ít trường hợp người bệnh chủ quan tự mua thuốc chống chóng mặt, khiến việc chẩn đoán bệnh lý nền bị trì hoãn.

3. Chóng mặt là dấu hiệu của bệnh lý tim mạch 

Không phải tất cả các trường hợp chóng mặt đều bắt nguồn từ hệ thống tiền đình. Trên thực tế, một tỷ lệ không nhỏ các trường hợp chóng mặt  đặc biệt là cảm giác choáng váng, lả người, mờ mắt thoáng qua lại xuất phát từ các rối loạn tim mạch. Trong số đó, tắc động mạch vành gây thiếu máu cơ tim là một nguyên nhân quan trọng nhưng dễ bị bỏ sót khi triệu chứng không điển hình.

Nhồi máu cơ tim không đau ngực

Nhiều người thường nghĩ nhồi máu cơ tim luôn kèm theo cơn đau ngực trái dữ dội, lan ra tay trái hoặc hàm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy khoảng 33% các ca nhồi máu cơ tim không có triệu chứng đau ngực rõ ràng, nhất là ở người cao tuổi, phụ nữ và người mắc bệnh đái tháo đường (Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ – AHA, 2023). Thay vào đó, bệnh nhân có thể chỉ cảm thấy mệt lả, chóng mặt, buồn nôn, hoặc vã mồ hôi lạnh những dấu hiệu rất dễ nhầm lẫn với rối loạn tiền đình hoặc cảm cúm.

Cơ chế gây chóng mặt trong bệnh lý tim mạch

Khi dòng máu nuôi tim bị tắc nghẽn do mảng xơ vữa hoặc huyết khối trong động mạch vành khả năng bơm máu của tim sẽ suy giảm, kéo theo việc giảm lưu lượng máu lên não. Điều này tạo ra cảm giác choáng váng, thậm chí có thể dẫn đến ngất nếu không được xử trí kịp thời.

Ngoài nhồi máu cơ tim, các rối loạn nhịp tim cũng có thể gây giảm cung lượng tim thoáng qua, dẫn đến triệu chứng chóng mặt. Đặc biệt ở những người đã có bệnh nền tim mạch, triệu chứng choáng váng không bao giờ nên xem nhẹ.

Tầm quan trọng của chẩn đoán phân biệt

Chẩn đoán nhồi máu cơ tim tiềm ẩn trong các ca chóng mặt đòi hỏi sự cảnh giác cao. Việc đo điện tim (ECG), xét nghiệm men tim (troponin) và đánh giá nguy cơ tim mạch toàn diện là cần thiết trong những trường hợp chóng mặt không rõ nguyên nhân, đặc biệt nếu có kèm khó thở, hồi hộp, hoặc đau ngực mơ hồ.

Đã có nhiều ca bệnh ghi nhận bệnh nhân nhập viện với chẩn đoán ban đầu là “rối loạn tiền đình” nhưng sau đó phát hiện nhồi máu cơ tim thầm lặng, phải can thiệp đặt stent khẩn cấp. Chính vì vậy, chóng mặt không thể xem là triệu chứng “lành tính” nếu không có đánh giá lâm sàng toàn diện.

4. Chẩn đoán và xử trí: Khi nào cần lo lắng và đi khám chuyên khoa?

Chóng mặt có thể là triệu chứng thoáng qua và lành tính, nhưng cũng có thể là biểu hiện đầu tiên của những bệnh lý nghiêm trọng. Việc xác định khi nào cần đi khám và thực hiện các thăm dò chuyên sâu là điều quan trọng giúp phân loại mức độ nguy hiểm và xử trí đúng cách.

Dấu hiệu cảnh báo đỏ cần đặc biệt lưu ý
Các chuyên gia khuyến cáo nên đến cơ sở y tế ngay nếu chóng mặt đi kèm một hoặc nhiều biểu hiện sau:

• Mất ý thức hoặc ngất
• Đau ngực, cảm giác thắt ngực, khó thở
• Nói khó, nhìn đôi, yếu liệt chi
• Rối loạn nhịp tim, tim đập nhanh hoặc quá chậm
• Cơn chóng mặt kéo dài hàng giờ, không thuyên giảm dù nghỉ ngơi

Những dấu hiệu này có thể là biểu hiện của đột quỵ, nhồi máu cơ tim, hoặc rối loạn thần kinh trung ương cần xử trí cấp cứu.

Các xét nghiệm và thăm dò cần thiết
Việc tiếp cận chẩn đoán nên được cá thể hóa tùy theo bệnh cảnh lâm sàng. Một số thăm dò quan trọng bao gồm:

• Điện tâm đồ (ECG): phát hiện rối loạn nhịp, thiếu máu cơ tim
• Chụp MRI não, CT sọ não: loại trừ tổn thương mạch máu não, u não
• Siêu âm tim, siêu âm động mạch cảnh: đánh giá lưu thông máu và cấu trúc tim mạch
  Test chức năng tiền đình: khảo sát nguyên nhân thần kinh – tai trong

Tùy theo kết quả, bệnh nhân có thể được chuyển tiếp đến các chuyên khoa phù hợp như: thần kinh, tim mạch, tai mũi họng, nội tiết.

Nguyên tắc điều trị: Đúng nguyên nhân – Đúng chuyên khoa

Không có một phương pháp điều trị chung cho tất cả các ca chóng mặt. Nếu nguyên nhân là rối loạn tiền đình, các thuốc chống nôn, kháng histamine H1 như betahistine và tập vật lý trị liệu tiền đình có thể hữu ích. Trong khi đó, nếu là tắc động mạch vành hoặc nhồi máu cơ tim, cần điều trị khẩn cấp bằng thuốc tiêu sợi huyết hoặc can thiệp đặt stent.

Với nhóm nguyên nhân liên quan đến rối loạn nhịp tim, bệnh nhân có thể cần đặt máy tạo nhịp hoặc dùng thuốc điều chỉnh nhịp. Do đó, việc tự ý dùng thuốc chống chóng mặt khi chưa xác định rõ nguyên nhân là điều không nên và có thể làm lu mờ triệu chứng của bệnh lý nguy hiểm.

5. Lắng nghe cơ thể để không bỏ lỡ dấu hiệu nguy hiểm

Chóng mặt, choáng váng và mất thăng bằng là những triệu chứng thường gặp nhưng không thể xem nhẹ. Trong khi nhiều trường hợp bắt nguồn từ các rối loạn lành tính như tiền đình ngoại biên, không ít bệnh nhân đã phải đối mặt với hậu quả nghiêm trọng do bỏ sót những bệnh lý nền nguy hiểm.

Điều đáng lưu ý là các triệu chứng này có thể mơ hồ, không điển hình, đặc biệt ở người lớn tuổi và người có bệnh nền tim mạch những đối tượng dễ bị đánh giá sai lệch ban đầu. Do đó, thay vì tự suy đoán hoặc điều trị triệu chứng tại nhà, người bệnh nên tìm đến các cơ sở y tế có năng lực chuyên sâu để được thăm khám bài bản và chẩn đoán chính xác.

Việc đánh giá nguyên nhân gây chóng mặt cần sự phối hợp liên chuyên khoa từ thần kinh, tim mạch đến tai mũi họng và chẩn đoán hình ảnh. Chỉ khi hiểu rõ cơ chế sinh bệnh và xác định đúng nguồn gốc triệu chứng, mới có thể đưa ra phương án điều trị phù hợp và hiệu quả.

Tại Prime Medical Care, chúng tôi hiểu rằng mỗi biểu hiện nhỏ của cơ thể đều mang trong mình một thông điệp. Với hệ thống chuyên gia giàu kinh nghiệm, quy trình khám liên chuyên khoa và các phương tiện chẩn đoán hiện đại (MRI, siêu âm tim, điện tim, thăm dò tiền đình…), PMC sẵn sàng đồng hành cùng bạn trong việc phát hiện sớm – điều trị đúng – kiểm soát hiệu quả các bệnh lý tiềm ẩn phía sau triệu chứng chóng mặt.