Nhồi Máu Cơ Tim: Triệu Chứng Nhận Biết Sớm và Cách Xử Trí Cấp Cứu

Nhồi máu cơ tim là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trong nhóm bệnh lý tim mạch, không chỉ tại Việt Nam mà trên toàn thế giới. Điều đáng lo ngại là tỷ lệ người trẻ tuổi mắc nhồi máu cơ tim ngày càng tăng, trong khi nhiều trường hợp không được phát hiện hoặc xử trí kịp thời do chủ quan với các dấu hiệu ban đầu như đau ngực trái, mệt mỏi hoặc khó thở nhẹ. Việc nhận diện sớm triệu chứng và hiểu rõ cơ chế tắc động mạch vành gây hoại tử cơ tim có thể giúp bệnh nhân thoát khỏi nguy cơ tử vong trong gang tấc. 

1. Nhồi máu cơ tim là gì? Cơ chế gây tắc động mạch vành

Nhồi máu cơ tim là tình trạng một vùng cơ tim bị hoại tử do thiếu máu nuôi cấp tính, nguyên nhân trực tiếp là sự tắc nghẽn đột ngột của một hoặc nhiều nhánh động mạch vành – hệ thống mạch máu cung cấp oxy và dưỡng chất cho cơ tim hoạt động. Khi dòng máu bị cản trở nghiêm trọng, tế bào cơ tim bắt đầu tổn thương chỉ sau vài phút và sẽ chết hoàn toàn nếu tình trạng này kéo dài trên 20–30 phút mà không được tái thông.

Tắc động mạch vành xảy ra phổ biến nhất do mảng xơ vữa trong lòng mạch bị nứt vỡ, khiến tiểu cầu kết tụ hình thành cục huyết khối ngay tại vị trí tổn thương. Ngoài ra, co thắt mạch vành, thuyên tắc do huyết khối từ nơi khác di chuyển đến, bóc tách nội mạc mạch hoặc chấn thương thành mạch cũng có thể gây tắc nghẽn, dù ít gặp hơn.

Có hai thể lâm sàng chính: 

• Nhồi máu cơ tim có ST chênh lên (STEMI) 
• Nhồi máu cơ tim Nhồi máu cơ tim không ST chênh lên (NSTEMI). 

STEMI thường nghiêm trọng hơn, biểu hiện cấp tính, cần can thiệp tái tưới máu ngay lập tức, trong khi NSTEMI diễn tiến âm thầm nhưng cũng có nguy cơ biến chứng cao nếu không được xử trí kịp thời.

2. Triệu chứng nhận biết sớm: Đau ngực trái và các dấu hiệu cảnh báo

Biểu hiện điển hình nhất của nhồi máu cơ tim là đau ngực trái – cảm giác đau thắt, đè nặng, bóp nghẹt ở vùng trước tim hoặc sau xương ức, đôi khi lan ra vai trái, cánh tay trái, hàm hoặc lưng. Cơn đau thường kéo dài hơn 20 phút, không thuyên giảm khi nghỉ ngơi hoặc dùng thuốc giãn mạch và thường kèm theo cảm giác sợ hãi, vã mồ hôi lạnh, khó thở.

Tuy nhiên, không phải bệnh nhân nào cũng biểu hiện với đau ngực điển hình. Ở người lớn tuổi, người bệnh đái tháo đường hoặc phụ nữ, triệu chứng có thể không rõ ràng: chỉ là cảm giác mệt mỏi bất thường, đau thượng vị như rối loạn tiêu hóa, buồn nôn nhẹ hoặc chỉ cảm giác hồi hộp, khó chịu ngực mơ hồ. Chính sự “thầm lặng” này khiến bệnh nhân và người thân dễ bỏ lỡ thời gian vàng can thiệp – thường là trong 1–2 giờ đầu từ khi khởi phát.

Ngoài đau ngực, các biểu hiện khác như đánh trống ngực, chóng mặt, khó thở khi gắng sức hoặc khi nằm xuống, mạch nhanh, huyết áp tụt, hoặc ngất cũng là những dấu hiệu cần cảnh giác. Trong mọi trường hợp nghi ngờ, không nên trì hoãn mà cần đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế có khả năng can thiệp tim mạch sớm nhất.

3. Chẩn đoán nhồi máu cơ tim

Khi nghi ngờ nhồi máu cơ tim, thời gian chính là yếu tố quyết định sự sống còn. Các chuyên gia tim mạch gọi đây là “giờ vàng” – khoảng thời gian tính từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên đến khi mạch vành được tái thông. Mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào cơ tim có thể chết dần, và tổn thương để lại thường không hồi phục.

Chẩn đoán dựa vào sự kết hợp giữa lâm sàng và cận lâm sàng. Điện tâm đồ (ECG) là xét nghiệm đầu tiên cần thực hiện trong vòng 10 phút sau khi nhập viện để xác định có ST chênh lên hay không. Sau đó, xét nghiệm men tim (troponin, CK-MB) sẽ giúp xác định mức độ hoại tử cơ tim. Siêu âm tim, chụp mạch vành qua CT hoặc can thiệp mạch vành chẩn đoán có thể được thực hiện để đánh giá tổn thương và quyết định hướng điều trị.

Trong bối cảnh triệu chứng không điển hình, việc chẩn đoán dựa hoàn toàn vào lâm sàng thường dễ bị bỏ sót. Vì vậy, tầm soát định kỳ, đặc biệt với người có yếu tố nguy cơ tim mạch (tăng huyết áp, hút thuốc lá, cholesterol cao, béo phì, đái tháo đường, tiền sử gia đình…) là biện pháp chủ động để phát hiện và phòng ngừa bệnh hiệu quả.

4. Xử trí cấp cứu: Can thiệp đúng lúc cứu sống cơ tim

Trong cấp cứu nhồi máu cơ tim, nguyên tắc quan trọng nhất là “càng sớm càng tốt”. Nếu bạn nghi ngờ người thân đang gặp nhồi máu cơ tim, tuyệt đối không để bệnh nhân tự lái xe, không chờ triệu chứng hết và không trì hoãn đến bệnh viện. Việc gọi cấp cứu (115) và sơ cứu đúng cách ngay từ cộng đồng có thể tạo ra sự khác biệt giữa sống – chết hoặc sống với di chứng nặng nề.

Trên đường đến viện, bệnh nhân nên được đặt nằm yên, giữ ấm và nới lỏng quần áo, không để vận động gắng sức. Nếu có sẵn aspirin (loại 81mg hoặc 300mg), có thể cho người bệnh nhai ngay tại chỗ (trừ khi có chống chỉ định). Tuyệt đối không sử dụng các thuốc không rõ nguồn gốc, không cạo gió, đánh gió hay xoa dầu.

Tại bệnh viện, bác sĩ sẽ đánh giá nhanh để lựa chọn chiến lược tái tưới máu phù hợp: dùng thuốc tiêu sợi huyết (trong vòng 12 giờ đầu) hoặc can thiệp mạch vành qua da (PCI). Trong nhiều trường hợp, đặt stent mạch vành là bước cứu cánh duy nhất để mở thông dòng máu và cứu lấy cơ tim.

5. Phòng ngừa nhồi máu cơ tim: Lối sống và kiểm tra định kỳ là hàng rào bảo vệ

Sau điều trị cấp cứu, bệnh nhân cần được theo dõi sát và phục hồi chức năng tim mạch đúng cách. Tuy nhiên, phòng ngừa vẫn là chiến lược tối ưu nhất – không chỉ cho người từng mắc bệnh mà cả những ai có yếu tố nguy cơ tiềm ẩn.

Lối sống lành mạnh chính là nền tảng để bảo vệ động mạch vành. Người bệnh cần dừng hoàn toàn thuốc lá, giảm tiêu thụ chất béo bão hòa, muối và đường; duy trì cân nặng hợp lý và tăng cường vận động thể chất ít nhất 150 phút mỗi tuần. Việc kiểm soát huyết áp, đường huyết, mỡ máu, và tuân thủ điều trị bằng thuốc chống kết tập tiểu cầu hoặc statin theo chỉ định là vô cùng cần thiết để giảm nguy cơ tái phát.

Nhồi máu cơ tim không phải là “án tử” nếu được phát hiện và xử trí kịp thời. Việc nhận diện sớm đau ngực trái, hiểu đúng về tắc động mạch vành, chủ động cấp cứu đúng cách và duy trì lối sống lành mạnh là những bước thiết yếu để bảo vệ trái tim bạn. Trong kỷ nguyên y học dự phòng, hãy để tầm soát tim mạch định kỳ trở thành một phần của cuộc sống – bởi trái tim chỉ khỏe khi được bạn lắng nghe đúng cách, từ sớm.