Tăng huyết áp: Nguyên nhân, biến chứng và cách kiểm soát hiệu quả

Tăng huyết áp (hay cao huyết áp) là một trong những vấn đề sức khỏe phổ biến nhất hiện nay, ảnh hưởng đến khoảng  1,28 tỷ người trưởng thành trong độ tuổi 30-79 (theo Tổ chức Y tế Thế giới – WHO). Điều đáng lo ngại là gần 50% số người mắc bệnh không biết mình bị tăng huyết áp, dẫn đến nguy cơ cao về biến chứng tim mạch, đột quỵ và suy tim. Vì thường không có triệu chứng rõ ràng, nhiều người chỉ phát hiện bệnh khi đã tiến triển nghiêm trọng.

Tuy nhiên, tăng huyết áp có thể được kiểm soát hiệu quả thông qua lối sống lành mạnh và theo dõi thường xuyên. Nhận biết sớm và chủ động điều chỉnh huyết áp là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe tim mạch.

Định nghĩa và phân loại tăng huyết áp

Tăng huyết áp là một bệnh lý tim mạch phổ biến, xảy ra khi áp lực của máu lên thành động mạch cao hơn mức bình thường trong thời gian dài. Khi tim co bóp để chuyển máu đi khắp cơ thể, huyết áp đạt mức cao nhất gọi là huyết áp tâm thu; khi tim giãn ra, huyết áp xuống mức thấp nhất, gọi là huyết áp tâm trương.

Khi đo ở phòng khám mà huyết áp tâm thu từ 140 mmHg trở lên và/hoặc huyết áp tâm trương từ 90 mmHg trở lên qua ít nhất 02 lần đo (loại trừ yếu tố nhiễu) được chẩn đoán là tăng huyết áp. Tùy theo mức độ nghiêm trọng, bệnh được phân thành các giai đoạn: tiền tăng huyết áp, tăng huyết áp độ 1, độ 2 và tăng huyết áp cấp cứu (cơn tăng huyết áp kịch phát).

Dựa trên nguyên nhân, tăng huyết áp có thể chia thành hai nhóm chính:

• Tăng huyết áp nguyên phát (vô căn): Đây là loại phổ biến nhất, chiếm khoảng 90-95% các trường hợp. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định nhưng có liên quan mật thiết đến tuổi tác, di truyền và lối sống.
  
• Tăng huyết áp thứ phát: Chiếm khoảng 5-10% các trường hợp, xảy ra do các bệnh lý cụ thể như suy thận mạn tính, rối loạn nội tiết (hội chứng Cushing, cường aldosterone), hẹp động mạch thận hoặc do tác động của một số loại thuốc (thuốc tránh thai, corticosteroid).

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Tăng huyết áp có mối liên hệ chặt chẽ với các yếu tố lối sống và di truyền. Tuổi tác càng cao, nguy cơ mắc bệnh càng lớn, đặc biệt ở những người trên 50 tuổi bởi cơ thể và các mạch máu trở nên kém linh hoạt hơn. Ngoài ra, người có tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch hoặc tăng huyết áp cũng có khả năng mắc bệnh cao hơn.

Bên cạnh yếu tố di truyền, thói quen sinh hoạt không lành mạnh như ăn uống quá nhiều muối nhưng lại thiếu kali từ rau xanh và trái cây, thiếu vận động, béo phì lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá và căng thẳng kéo dài cũng là những yếu tố thúc đẩy nguy cơ mắc tăng huyết áp. Những yếu tố này kết hợp với nhau tạo thành một vòng xoáy không dễ phá vỡ, làm tăng mức độ nguy hiểm của bệnh.

Biến chứng nguy hiểm của tăng huyết áp

Tăng huyết áp không được kiểm soát có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng, tác động đến các cơ quan quan trọng trong cơ thể. 

• Bệnh tim mạch: Huyết áp cao làm tăng gánh nặng cho tim, khiến tâm thất trái phì đại và suy yếu. Điều này làm tăng nguy cơ mắc suy tim sung huyết và nhồi máu cơ tim.
• Đột quỵ: Tăng huyết áp làm các mạch máu trong não dễ bị tổn thương, có thể dẫn đến vỡ mạch máu hoặc tắc nghẽn, gây ra xuất huyết não hoặc nhồi máu não. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong hoặc tàn tật suốt đời.
• Bệnh thận mạn tính: Áp lực máu cao làm tổn thương các mạch máu trong thận, làm giảm khả năng lọc và bài tiết chất thải, dẫn đến bệnh thận mạn tính. Nếu không điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển thành suy thận và yêu cầu chạy thận nhân tạo.
• Tổn thương mắt: Tăng huyết áp có thể làm hỏng các mạch máu võng mạc, gây mờ mắt, thậm chí mù lòa. Đây là biến chứng có thể xảy ra mà không có dấu hiệu cảnh báo rõ ràng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực.

Tại sao cần kiểm soát tăng huyết áp?

Việc kiểm soát huyết áp không chỉ giúp duy trì sức khỏe tim mạch mà còn phòng ngừa đột quỵ và các biến chứng nguy hiểm. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng việc kiểm soát tốt huyết áp có thể làm giảm đáng kể nguy cơ bệnh tim mạch, từ đó gia tăng tuổi thọ và cải thiện chất lượng sống.

Tuy nhiên, việc đồng mắc các bệnh lý do thói quen lối sống như béo phì, đái tháo đường hay rối loạn mỡ máu sẽ làm tăng nguy cơ mắc các biến chứng nghiêm trọng như đột quỵ và bệnh tim mạch. Khi một người đồng thời mắc cả 4 bệnh lý này (còn được gọi là bộ tứ tử thần), có thể đẩy nhanh quá trình tổn thương tim mạch, làm gia tăng nguy cơ đột quỵ, suy tim và tử vong sớm.

Việc chủ động theo dõi huyết áp và các chỉ số sức khỏe định kỳ giúp ngăn ngừa rủi ro và bảo vệ cơ thể trước những biến chứng nguy hiểm.. 

Hướng dẫn điều trị và kiểm soát tăng huyết áp

Điều trị tăng huyết áp nhằm mục tiêu kiểm soát huyết áp về mức an toàn, giảm nguy cơ biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.

Thay đổi lối sống là yếu tố quan trọng trong kiểm soát tăng huyết áp, bao gồm:

• Chế độ ăn uống hợp lý: Giảm tiêu thụ muối (dưới 5g/ngày), tăng cường thực phẩm giàu kali như chuối, rau xanh và các loại đậu. Hạn chế thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa, thay vào đó là chất béo không bão hòa từ cá, dầu ô liu và quả hạch.
• Tăng cường vận động thể chất: Tập luyện ít nhất 150 phút mỗi tuần với các bài tập như đi bộ nhanh, chạy bộ, yoga hoặc bơi lội giúp giảm huyết áp một cách tự nhiên.
• Kiểm soát cân nặng: Duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) ở mức lý tưởng giúp giảm áp lực lên hệ tim mạch.
• Hạn chế rượu bia và ngừng hút thuốc: Chất nicotine trong thuốc lá làm co mạch máu, trong khi rượu làm tăng nguy cơ cao huyết áp do tác động lên hệ thần kinh và tim mạch.
• Kiểm soát căng thẳng: Thực hành thiền, yoga hoặc các kỹ thuật thư giãn có thể giúp giữ huyết áp ổn định.

Điều trị bằng thuốc được áp dụng khi các biện pháp thay đổi lối sống không đủ để kiểm soát huyết áp. Một số nhóm thuốc phổ biến được bác sĩ kê đơn bao gồm:

• Thuốc lợi tiểu: Giúp giảm lượng nước dư thừa trong cơ thể, từ đó hạ huyết áp và giảm áp lực lên thành mạch máu.
• Thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors): Có tác dụng giãn mạch, cải thiện lưu thông máu, giúp huyết áp ổn định.
• Thuốc chẹn beta: Giảm nhịp tim, giảm áp lực lên tim và ngăn ngừa các biến chứng tim mạch.
• Thuốc chẹn kênh canxi: Hỗ trợ thư giãn thành mạch máu, từ đó giúp ổn định huyết áp lâu dài.

Việc sử dụng thuốc cần tuân theo chỉ định của bác sĩ, không tự ý thay đổi liều lượng hoặc ngừng thuốc đột ngột để tránh các tác dụng phụ nguy hiểm.

Tăng huyết áp là một bệnh lý nghiêm trọng nhưng có thể kiểm soát nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Bằng cách duy trì lối sống lành mạnh, theo dõi huyết áp thường xuyên và tuân thủ hướng dẫn điều trị, người bệnh có thể giảm thiểu nguy cơ biến chứng và kéo dài tuổi thọ.

Sức khỏe tim mạch không chỉ phụ thuộc vào việc điều trị mà còn cần sự chủ động trong phòng ngừa. Mỗi người cần nâng cao nhận thức về tăng huyết áp, kiểm tra sức khỏe thường xuyên và áp dụng các biện pháp bảo vệ để duy trì một trái tim khỏe mạnh và một cuộc sống chất lượng.