Biến chứng zona thần kinh: Khi tổn thương da trở thành nỗi ám ảnh kéo dài

Zona thần kinh (Herpes Zoster) là bệnh lý do virus Varicella-zoster – cùng loại gây thủy đậu, tái hoạt động trong cơ thể sau nhiều năm tiềm ẩn. Dù phần lớn trường hợp có thể hồi phục sau vài tuần, nhưng nếu điều trị muộn hoặc không đúng cách, zona có thể để lại những biến chứng kéo dài, gây đau đớn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Hiểu đúng về bệnh zona thần kinh

Zona thần kinh xảy ra khi virus Varicella-zoster vốn “ngủ yên” trong các hạch thần kinh sau khi người bệnh từng mắc thủy đậu tái kích hoạt. Quá trình này thường xảy ra khi hệ miễn dịch suy yếu do stress, bệnh mạn tính, tuổi cao hoặc sau điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch.

Bệnh thường khởi phát bằng cảm giác đau rát, châm chích hoặc bỏng rát tại một vùng da nhất định, sau đó xuất hiện các mụn nước nhỏ tập trung thành dải dọc theo đường đi của dây thần kinh. Vị trí thường gặp nhất là ngực, lưng, cổ, mặt và quanh mắt.

Nếu được chẩn đoán và điều trị sớm (trong vòng 72 giờ đầu), zona thường khỏi sau 2–3 tuần. Tuy nhiên, ở người cao tuổi hoặc người có bệnh nền, virus có thể gây tổn thương sâu vào dây thần kinh, dẫn đến nhiều biến chứng nặng nề.

Các biến chứng thường gặp của bệnh zona thần kinh

1. Đau sau zona (Postherpetic Neuralgia – PHN)

Đây là biến chứng phổ biến nhất, xuất hiện ở khoảng 10–20% người bệnh, đặc biệt ở người trên 60 tuổi. Sau khi tổn thương da đã lành, người bệnh vẫn cảm thấy đau rát, châm chích hoặc buốt nhói ở vùng da từng bị zona.

Nguyên nhân là do virus gây tổn thương các sợi thần kinh cảm giác, khiến tín hiệu đau tiếp tục được truyền đi ngay cả khi không còn tổn thương thực thể. Cơn đau có thể kéo dài nhiều tháng, thậm chí hàng năm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến giấc ngủ, tâm lý và chất lượng cuộc sống.

2. Biến chứng ở mắt (Ophthalmic Herpes Zoster)

Khi zona xuất hiện ở vùng trán hoặc quanh mắt, virus có thể lan đến giác mạc, kết mạc hoặc thậm chí dây thần kinh thị giác. Người bệnh có thể bị đỏ mắt, sợ ánh sáng, nhìn mờ hoặc đau sâu trong hốc mắt.
Nếu không được điều trị sớm, biến chứng này có thể dẫn đến sẹo giác mạc, viêm nội nhãn hoặc giảm thị lực vĩnh viễn.

3. Biến chứng ở tai (Herpes Zoster Oticus – Hội chứng Ramsay Hunt)

Zona lan đến vùng tai ngoài hoặc tai trong có thể gây đau tai, phát ban ở ống tai, kèm theo giảm thính lực, ù tai hoặc chóng mặt.
Trường hợp nặng có thể dẫn đến liệt mặt ngoại biên cùng bên, ảnh hưởng đến biểu cảm khuôn mặt và khả năng nói chuyện.

4. Bội nhiễm vi khuẩn và sẹo da

Mụn nước zona nếu không được giữ sạch có thể bị nhiễm trùng, hình thành mủ và để lại sẹo lõm hoặc sạm da. Bội nhiễm làm kéo dài thời gian hồi phục, tăng nguy cơ lan rộng tổn thương sang vùng da khác.

5. Biến chứng thần kinh và nội tạng hiếm gặp

Trong một số trường hợp đặc biệt, virus có thể lan đến hệ thần kinh trung ương gây viêm não, viêm màng não hoặc liệt dây thần kinh sọ. Ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch, zona có thể gây viêm gan, viêm phổi hoặc viêm tủy, các biến chứng hiếm nhưng có nguy cơ tử vong cao nếu không được can thiệp kịp thời.

Yếu tố làm tăng nguy cơ biến chứng zona thần kinh

• Tuổi cao: Người trên 50 tuổi có hệ miễn dịch suy yếu, dễ bị đau kéo dài sau zona.
• Bệnh mạn tính: Tiểu đường, ung thư, bệnh thận hoặc HIV làm giảm sức đề kháng, khiến virus tái hoạt mạnh hơn.
• Trì hoãn điều trị: Dùng thuốc kháng virus muộn sau 72 giờ đầu làm tăng nguy cơ tổn thương dây thần kinh.
• Tổn thương tại vùng đầu – mặt: Zona ở khu vực này dễ gây biến chứng về mắt, tai hoặc liệt dây thần kinh.

Cách phòng ngừa và kiểm soát biến chứng zona

1. Điều trị sớm ngay khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên

Khi có cảm giác đau rát, châm chích kèm mụn nước theo dải, người bệnh cần đi khám chuyên khoa da liễu hoặc thần kinh để được chẩn đoán xác định. Thuốc kháng virus (như acyclovir, valacyclovir) nên được sử dụng sớm trong 72 giờ đầu để rút ngắn thời gian bệnh và giảm nguy cơ đau sau zona.

2. Kiểm soát đau và chăm sóc vùng da tổn thương

Người bệnh cần tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, kết hợp thuốc giảm đau thần kinh (gabapentin, pregabalin…) và dưỡng ẩm da để hạn chế sẹo. Vùng da bị tổn thương nên được giữ khô, tránh cào gãi hoặc bôi thuốc không rõ nguồn gốc.

3. Tăng cường miễn dịch và giảm căng thẳng

Chế độ dinh dưỡng đầy đủ, ngủ đủ giấc và hạn chế stress giúp phục hồi miễn dịch, ngăn ngừa tái phát. Người cao tuổi và người có bệnh nền nên tiêm vaccine phòng zona theo khuyến cáo của bác sĩ để giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng.

4. Theo dõi và tái khám định kỳ

Ngay cả khi tổn thương da đã lành, người bệnh cần được theo dõi định kỳ nếu còn cảm giác đau hoặc tê buốt. Điều này giúp phát hiện sớm tình trạng đau thần kinh sau zona và điều trị kịp thời để tránh mạn tính hóa.

Zona thần kinh không chỉ là bệnh lý da liễu đơn thuần mà là một rối loạn có thể để lại hậu quả lâu dài lên hệ thần kinh và giác quan. Việc phát hiện sớm, điều trị đúng phác đồ và chủ động phòng ngừa bằng tiêm vaccine là cách hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe. Cần tuyệt đối tránh tâm lý chủ quan, tự điều trị hoặc sử dụng thuốc dân gian không kiểm chứng, vì có thể khiến tổn thương trở nên nghiêm trọng và khó hồi phục.